Przy określaniu podstaw teoretycznych pokojowego współistnienia zarysowały się różne kierunki, m.in.: marksistowski, realistyczny, chrześcijański, Trzeciego Świata.Punktem wyjścia autorów marksistowskich jest fakt nierównomiernego rozwoju gospodarczego i kulturalnego poszczególnych krajów, który powo- duje konieczność pokojowego współistnienia krajów na różnym etapie rozwoju. Konieczność ta występuje obecnie ze szczególną siłą w związku ze wzrostem sił pokojowych na świecie oraz charakterem wojny nowoczesnej, która grozi zagładą ludzkości, wobec czego nie można się do niej odwoływać w celu rozstrzygania sporów ideologicznych. Pokojowe współistnienie — jak twierdzą autorzy radzieccy jest prawidłowością dla określonej epoki historycznej i wynika z nierównomiernego rozwoju gospodarczego i politycznego kapitalizmu. Idee pokojowego współistnienia zachowają swą aktualność do momentu rozstrzygnięcia społecznych i politycznych problemów rozdzielających świat obecnie.